Çölyak hastalığı ince bağırsak epitelinde bulunan ve emilimde büyük rol alan villusların şekillerinin tamamen veya kısmen bozulması sonucu bağırsağın glüten proteini içerisinde yer alan glaidine intolerans göstermesidir. Sprue çölyak hastalığının yetişkinlerde görülen şeklidir. Özellikle bitkisel gıdalarda bulunan bu protein çözünürlüklerine göre: Asit-alkalide çözünen ve alkolde çözünen form olarak ikiye ayrılırlar.
Asit ve alkalide çözünen form olan protein glüten, alkolde çözünen form ise prolamindir. Dolayısıyla çölyak (glütene duyarlı enteropati) hastaları glüten ve prolamin almamaya özen göstermektedir. Çocuklarda görülen semptomlar boyda kısalık, büyüme geriliği, yaşa göre ağırlığın az olması, diyare, steatoredir. Yetişkinlerde ise yorgunluk, ağırlık kaybı, bulantı, kusma, emilim eksikliği sonucu anemi, D vitamini eksikliği sonucu osteoporoz veya K vitamini eksikliği sonucu koagulopatidir.
Çölyak Hastaları Nasıl Beslenmelidir?
Çölyak hastaları glüten içeren besinleri ömür boyu hayatlarından çıkarmak zorundalardır. Çünkü çölyak hastalarının hikayeleri incelendiğinde az miktarda glutenli besin tüketilmesi bile semptomlarının tekrarlamasına veya artmasına sebep olmaktadır. Dolayısıyla beslenme tedavisinde gluten içeren besinler diyetten çıkarılır. Karbonhidrat ve yağ kişinin alması gereken normal miktarda , protein ise ilk günlerde biraz daha fazla verilmektedir. Emilim problemi sonucunda vitamin ve mineral eksikliklerini önlemek amacıyla vitamin takviyeleri gerekebilir. Sebze ve meyve tüketimi serbesttir. Kişiye özel planlanan glutensiz diyete başlandıktan 24 saat içerisinde iştah açılmaya başlar, semptomlarda düzelme gözlenir, bağırsak hasarının ilerlemesi önlenir.
Mukozal harabiyete bağlı olarak çölyak hastalığı yanında laktoz intoleransı gelişebilmektedir. Bu sebeple planlanan diyetin ilk aşamalarında laktoz intoleransı riskini de göze alarak diyet planlanmalıdır. Ayrıca unutmadan çölyak hastaları bir gıda alırken ürünün etiketini okumalıdır. Ürün üzerinde “glutensiz” veya “gluten içermez” yazan, gluten içermediğini belirten sembol bulunan ürünü almalıdır.
Çölyak Hastaları Gluten Yerse Ne Olur?
Çölyak hastaları glüten içeren besinleri tüketmeye devam ederlerse lenfoma riski, yorgunluk, otoimmün riski hızla artar. Ayrıca çölyak da otoimmün bir hastalık olduğundan dolayı diyabet gelişimi de olasıdır. Eğer birey çölyak krizi yaşıyorsa enfeksiyon, kusma, tip 1 DM, düzelmeyen diyare, asidoz da görülmektedir. Bu sebeple çölyak hastalığı tanısı konduktan sonra glüten ve prolamin içeren besinleri tüketmememiz gerekir.
Çölyak Hastaları Ne Yer?
Glutensiz bir diyet, düşündüğünüz kadar sınırlı değildir. Glütensiz etiketli hazır yiyeceklere ek olarak, aşağıdaki yiyecekler doğal olarak glütensizdir. Çölyak hastalarının başarı hikayelerinde bu besinlerle sağlıklı çölyak diyeti yapabildikleri görülmüştür.
- Sığır eti
- Kümes hayvanları ve yumurta
- Balık ve deniz ürünleri
- Fasulye, baklagiller
- Meyveler
- Sebzeler
- Chia
- Mısır
- Keten
- Darı
- Patates
- Kinoa
- Pirinç
- Soya
Çölyak Hastaları Ne Yiyemez?
- Boza (Boza tüketiminin yasaklanma sebebi üretim aşamasında buğday, arpa,çavdar ile kontamine edilme ihtimalidir.)
- Köfte (Köfte içerisine buğday ve çavdar unundan yapılmış ekmek konuluyorsa yasaklı besinler arasına girmektedir.)
- Buğday, yulaf, arpa ve çavdar unu ile yapılan tüm yiyecekler.
- Bulgur, makarna, simit, dondurma külahı, irmik, pasta, kraker, çörek
- Unlu tatlılar, kek, kurabiye, gofret…
- Hazır ketçap, salça, unla yapılan tüm soslar
- Fıstık, badem, ceviz
- Şehriye çorbası, un çorbası, tarhana çorbası, tüm hazır çorbalar çölyak hastalığı yasaklı besinlere örnek olarak verilebilir.
